Czy żądanie zwrotu całości środków pozyskanych przez pracodawcę samorządowego z Krajowego Funduszu Szkoleniowego na podnoszenie kwalifikacji zawodowych jest zasadne?
 

Pracodawcy mają możliwość, zgodnie z  art. 69b ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. DzU z 2018 r. poz. 1265 z późn. zm.), zwana dalej: „u.p.z.i.r.p.”, na ich wniosek, uzyskania na podstawie umowy środków na sfinansowanie z Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) kosztów kształcenia ustawicznego pracownika. Są to koszty określone w art. 69 a ust. 2 pkt 1 u.p.z.i.r.p., w tym: koszty kursów i studiów podyplomowych realizowanych z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą, egzaminów umożliwiających uzyskanie dokumentów potwierdzających nabycie umiejętności, kwalifikacji lub uprawnień zawodowych, badań lekarskich i psychologicznych wymaganych do podjęcia kształcenia lub pracy zawodowej po ukończonym kształceniu, ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków w związku z podjętym kształceniem. Starosta może przyznać te środki w wysokości 80 proc. tych kosztów, nie więcej jednak niż 300 proc. przeciętnego wynagrodzenia w danym roku na jednego uczestnika, a w przypadku mikroprzedsiębiorstw – w wysokości 100 proc., nie więcej jednak niż 300 proc. przeciętnego wynagrodzenia w danym roku na jednego uczestnika. Środki z KFS przyznane pracodawcy na sfinansowanie kosztów kształcenia ustawicznego stanowią pomoc udzielaną zgodnie z warunkami dopuszczalności pomocy de minimis. Definicję kształcenia ustawicznego zawiera art. 4 ust. 1 pkt 2 lit. b u.p.z.i.r.p. Rozumie się przez nie kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w odniesieniu do bezrobotnych, poszukujących pracy, pracowników i pracodawców. Z powyższego wynika, iż 20 proc., musi pochodzić ze środków własnych pracodawcy.

Ustawodawca w zamkniętym katalogu przyczyn w art. 69b ust. 4, wskazuje w w/w ustawie, kiedy pracownik jest obowiązany zwrócić pracodawcy środki pozyskane z KFS. Otóż dzieje się tak wówczas, jeżeli pracownik, który nie ukończył kształcenia ustawicznego finansowanego ze środków KFS z powodu rozwiązania przez niego umowy o pracę lub rozwiązania z nim umowy o pracę na podstawie art. 52 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. W przypadku, o którym mowa powyżej, pracodawca zwraca staroście środki KFS wydane na kształcenie ustawiczne pracownika. Zazwyczaj pracodawcy podpisując umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych z pracownikiem, kierują się jedynie postanowieniami kodeksu pracy w tym zakresie, nie bacząc na źródło pozyskanych środków. Jest to postępowanie nieprawidłowe. Zgodnie bowiem z art. 1035 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. DzU z 2018 r. poz. 917 z późn. zm.), pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:

1) który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji;
2) z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, o której mowa w art. 1034, nie dłuższym niż 3 lata;
3) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 943;
4) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 943, mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach – jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Kluczową kwestią jest okoliczność, skąd pochodzą środki na podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Sąd badając przedmiotowe żądanie zwrotu, będzie badał źródło, skąd pochodziły środki i czy pracodawca posiadałby środki na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika, gdyby nie otrzymał dofinansowania z zewnątrz.
 

Nawet zdarza się tak, że sąd bada datę zaksięgowania środków na rachunku bankowym pracodawcy i datę podpisania umowy na podnoszenie kwalifikacji zawodowych pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Niewątpliwie pracodawca ma prawo do zwrotu faktycznie poniesionych kosztów i to koszów poniesionych przez niego jako pracodawcę. Pracodawca podpisując umowę o podnoszenie kwalifikacji zawodowych przy zastosowaniu ogólnych przepisów z kodeksu pracy, gdzie środki w 80 proc. pochodzą z KFS, a następnie dochodząc nieponiesionych de facto przez niego środków, może naruszać zasadę współżycia społecznego, jaką jest wykorzystanie pozycji dominującej w stosunku pracownik – pracodawca oraz zasadę uczciwości (naruszenie przez pracodawcę zasad współżycia społecznego, uczciwego działania, dobrych obyczajów, przyzwoitości, lojalności wobec pracownika, stanowi czyn niedozwolony: wyrok SN z 11 czerwca 2003 r., I PK 273/02, OSNP 2004/16/279). Zgodnie natomiast z art. 5 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. DzU z 2018 r. poz. 1025 z późn. zm.): „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”. Ponadto, właściwy wydaje się wniosek, iż postanowienia ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w rzeczonym zakresie, są przepisami szczególnymi do postanowień ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. DzU z 2018 r. poz. 917 z późn. zm.). W celu potwierdzenia tej tezy należy zastanowić się nad tym, co jeżeli pracodawca (który otrzymał środki z KFS) uzyskałby środki od pracownika, z którym miał podpisaną umowę o podnoszenie kwalifikacji zawodowych, z tym zastrzeżeniem, iż przyczyną uzyskania tych środków nie są przyczyny wskazane w art. 69b ust. 4 u.p.z.i.r.p. Przy czym nie musiałby środków zwracać do starosty.

W mojej ocenie mogłoby to spowodować bezpodstawne wzbogacenie po stronie pracodawcy. Powyższy wniosek koresponduje z orzecznictwem. Jak podaje się w orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Gdańsku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych: „Zestawienie przepisów 1034 § 2 k.p. i art. 1035 k.p., oznacza, iż skoro w ustawie mowa jest o obowiązku zwrotu przez pracownika kosztów poniesionych przez pracodawcę, to zapis umowny nie może nakładać na pracownika obowiązku zwrotu kosztów, które w rzeczywistości nie zostały przez pracodawcę poniesione, a jedynie ustalono ich wysokość w umowie. Skarżący błędnie zatem utożsamia w apelacji pojęcie „kosztów poniesionych przez pracodawcę” z kosztami określonymi w umowie. Gdyby na pracowniku rozwiązującym umowę o pracę przed upływem terminu wynikającego z umowy ciążył obowiązek zwrotu kwoty wskazanej w umowie kwoty, oznaczonej jako koszty poniesionych szkoleń (w dowolnej wysokości koszty szkoleń, rzekomo poniesionych przez pracodawcę), zapis taki nie chroniłby pracodawcy przed ponoszeniem kosztów przeszkolenia pracownika, z którego nie miałby korzyści (co oczywiście było zamysłem ustawodawcy), ale de facto sprowadzałby się do nałożenia na pracownika sankcji za wcześniejsze (przed upływem 3 lat) rozwiązanie umowy o pracy, przy jednoczesnym bezzasadnym wzbogaceniu pracodawcy kosztem pracownika. Zapis taki, jako mniej korzystny dla pracownika niż regulacja ustawowa, uznać zatem należy za nieważny. Sąd Apelacyjny podziela więc stanowisko Sądu Okręgowego, iż zgodnie z dyspozycją art. 1035 pkt 4 k.p., powód mógł się domagać zwrotu jedynie rzeczywiście poniesionych kosztów szkolenia.” (vide: II APa 19/17 – wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 2017-12-13). Reasumując, należy wskazać, iż kluczową kwestią w zakresie żądania zwrotu środków przez pracodawcę, jest określenie, czy środki te zostały poniesione przez pracodawcę ze środków należących do niego, czy też ze środków pochodzących ze źródeł zewnętrznych. W przypadku funduszy uzyskanych zgodnie z art. 69b u.p.z.i.r.p., ze środków własnych pracodawcy pochodzi jedynie w 20 proc. Żądanie zwrotu środków przez pracodawcę będzie zasadne jedynie w wysokości 20 proc. Pracownik, który nie ukończył kształcenia ustawicznego finansowanego ze środków KFS z powodu rozwiązania przez niego umowy o pracę lub rozwiązania z nim umowy o pracę na podstawie art. 52 k.p., jest obowiązany do zwrotu pracodawcy poniesionych kosztów, na zasadach określonych w umowie pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. W takim przypadku, pracodawca zwraca staroście środki KFS wydane na kształcenie ustawiczne pracownika, na zasadach określonych w umowie będącej podstawą przyznania tych środków pracodawcy (art. 69b ust. 4 i 5 u.p.z.i.r.p.).