Kto jest zobowiązanym do usunięcia zwierząt z dróg powiatowych, wojewódzkich i krajowych? Gmina czy zarządca drogi w przypadku dróg powiatowych czy wojewódzkich?

W przypadku uporządkowania i usuwania zwierząt w pierwszej kolejności należy zastanowić się, gdzie padłe zwierzę znaleziono. Jeżeli zwierzę znajduje się na drodze lub w pasie drogowym, to o tym fakcie należy powiadomić odpowiednie służby podlegające pod zarządcę danej drogi (Główną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad, zarządcę województwa, powiatu lub wójta, burmistrza, prezydenta miasta). Obowiązek utrzymania porządku i czystości na drodze należy bowiem do jego zarządcy. Wynika to wprost z art. 5 ust. 4 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Chociaż nie ukrywam, że zapis jest dość skromny i mało precyzyjny. Pomocny jest więc także art. 20 ustawy o drogach publicznych. Komentowany przepis zawiera katalog zadań zarządcy drogi. Katalog ten ma charakter otwarty, ponieważ do zadań zarządcy drogi należy też wykonywanie innych działań, jeśli są one zgodne z jego ogólną właściwością określoną w art. 19 ust. 1 u.d.p., tj. należą do spraw z zakresu planowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg.

Z powyższego wynika, że zarządca drogi jest odpowiedzialny nie tylko za to, co jest na drodze, ale i za utrzymanie składników pasa drogowego wymienionych w art. 20 pkt 4 u.d.p. Zgodnie z definicją legalną, zawartą w art. 4 pkt 20 u.d.p., utrzymanie drogi będzie zestawem czynności zarządcy drogi, obejmującym wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym także odśnieżanie i zwalczanie śliskości zimowej. Czynności te zarządca drogi co do zasady ma wykonywać w odniesieniu do wszystkich składników pasa drogowego wskazanych w art. 20 pkt 4 u.d.p., a więc poza drogą, także w stosunku do chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą. Ich realizacja ma zapewnić użytkownikom drogi możliwość bezpiecznego przemieszczania się.

Do robót porządkowych wykonywanych w ramach utrzymania pasa drogowego należy również zaliczyć utrzymanie porządku i czystości w tym pasie drogowym, przy czym obowiązki w tym zakresie szczegółowo określają przepisy ustawy z 13.09.1996 r. o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (dalej: u.u.cz.p.g.). Ustawa ta zobowiązuje zarządcę - poza dbaniem o czystość drogi - do: 1) zbierania i pozbywania się odpadów zgromadzonych w urządzeniach do tego przeznaczonych i utrzymanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym oraz utrzymanie w odpowiednim stanie sanitarnym i porządkowym miejsc gromadzenia odpadów; 2) pozbycia się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń uprzątniętych z chodników przez właścicieli nieruchomości przyległych do drogi publicznej; 3) uprzątnięcia i pozbycia się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników, jeżeli zarząd drogi pobiera opłaty z tytułu parkowania pojazdów samochodowych na takim chodniku (art. 5 ust. 4 u.u.cz.p.g.).

Skoro nie ma więc żadnych przepisów szczególnych, które nakładałyby na Gminę obowiązek uprzątnięcia zwierzyny z dróg powiatowych, wojewódzkich czy krajowych, to z powyższego wynika regulacja prawna, że obowiązek ten należy do zarządcy. Póki co nic się nie zmieniło w tym zakresie.

Niezależnie więc, jakie to jest zwierzę (dziko żyjące, domowe czy bezdomne) obowiązek jego uprzątnięcia powinien spoczywać na zarządcach dróg.  Nikt inny nie ma podstaw prawnych do wykonywania czynności na terenie, do którego nie posiada tytułu prawnego.
W mojej ocenie również nie powinno tutaj dochodzić do większych formalności, np. do szukania właściciela padłego zwierzęcia w chwili uprzątnięcia. Padłe zwierzę staje się po prostu odpadem niebezpiecznym. Odpad powinien być rejestrowany i utylizowany w zależności od źródła pochodzenia. Jeżeli zwierzę padło w związku z wypadkiem drogowym albo innym zdarzeniem losowym, należy zakwalifikować odpad do podgrupy 16 81 - do odpadu o kodzie 16 81 01* - dla odpadów niebezpiecznych lub do odpadu o kodzie 16 81 02 - dla pozostałych odpadów.

Owszem - zarządca może później obciążyć kosztem utylizacji np. właściciela. W przypadku zwierząt dziko żyjących być może powinien on zwrócić się o zwrot kosztów do Skarbu Państwa lub Ministerstwa Klimatu i Środowiska jako podmiotu odpowiedzialnego za zwierzęta dziko żyjące, ale nie gmina.

Co prawda pojawiają się głosy, że gminy mają zapewniać usuwanie, transport i utylizację zwłok bezdomnych zwierząt. Brak jest jednak wyraźnych przepisów określających zasady postępowania oraz podmioty odpowiedzialne za usuwanie zwierząt z dróg publicznych. Póki co przepisy wprost wskazują na odpowiedzialność za padłe zwierzęta. Nie jest to gmina.

Na odpowiedzialność gminy za uprzątniecie zwierząt padłych na drogach powiatowych nie wskazują żadne przepisy. Proszę przeanalizować art. 3 ust. 2 pkt c ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Wynika z niego, że do podstawowych zadań gminy na jej terenie należy zapewnienie zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok bezdomnych zwierząt lub ich części. Przy czym chodzi tu o zwierzęta zbierane z terenu gminy, tj. terenu, gdzie gmina jest właścicielem lub posiada tytuł prawny do terenu (np. umowa dzierżawy). Teren, który jest przekazany w trwały zarząd do powiatu lub województwa, nie jest terenem gminy i dlatego gmina nie ma obowiązku zbierania domowych zwierząt nie ze swojego terenu lub z terenu, którym nie zarządza.

Źródła i podstawa prawna:
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005 r. nr 236, poz. 2008 ze zm.).
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2005 r. nr 108, poz. 908 ze zm.).
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2007 r. nr 43, poz. 277 ze zm.).
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.U. z 2003 r. nr 106, poz. 1002 ze zm.).
Ustawa z 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U. z 2005 r. nr 127, poz. 1066 ze zm.).
Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2007 r. nr 39, poz. 251 ze zm.).
Kisilowska Helena (red.), Drogi publiczne. Komentarz WKP 2023 - komentarz, stan prawny: 1 lipca 2023 r.