Rozwód jest zdarzeniem, które prawie zawsze wywiera wpływ na sytuację majątkową małżonków. W wyroku rozwodowym, na żądanie jednego z małżonków, sąd może zasądzić alimenty od współmałżonka.

Były małżonek może także żądać alimentów w odrębnym postępowaniu, a nie tylko w trakcie trwania sprawy rozwodowej.

Obowiązkiem alimentacyjnym nazywamy obowiązek dostarczenia środków utrzymania na zaspokojenie podstawowych, ale nie tylko, bo także usprawiedliwionych potrzeb.

Powstanie obowiązku alimentacyjnego między małżonkami zależy od tego, kto ponosi winę za rozpad pożycia małżeńskiego. Należy wskazać na dwie sytuacje.

Po pierwsze w przypadku, kiedy żaden z małżonków nie został uznany za wyłącznie winnego rozpadu pożycia małżeńskiego, alimentów może żądać:
– małżonek winny od małżonka drugiego również winnego,
– małżonek niewinny od małżonka również niewinnego.

Jednak, żeby domagać się alimentów od byłego małżonka w tej sytuacji, należy pozostawać w niedostatku. Nie wystarczy samo pogorszenie się naszej sytuacji. Pojęcie niedostatku nie jest określone w przepisach prawa, a jego wyjaśnienia należy szukać w orzecznictwie sądów.

Sądy uznają, że „w niedostatku znajduje się ten, kto nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części; a usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku” (III AUa 1455/15 ).

Stan niedostatku może istnieć w chwili wydania orzeczenia o rozwodzie, a także może powstać po orzeczeniu rozwodu. Dlatego z powództwem o alimenty od byłego małżonka można wystąpić nie tylko w trakcie trwania sprawy rozwodowej. Zasądzenie oraz wysokość alimentów w tym przypadku uzależnione jest również od możliwości zarobkowo–finansowych zobowiązanego do płacenia alimentów. Obowiązek alimentacyjny co do zasady wygasa po pięciu latach od orzeczenia rozwodu, chyba że sąd w wyjątkowych sytuacjach wydłuży ten obowiązek. Orzekając o przedłużeniu 5-letniego terminu trwania obowiązku alimentacyjnego między byłymi małżonkami, sąd powinien oznaczyć w sentencji wyroku okres, na jaki ten termin został przedłużony, jeżeli w okolicznościach sprawy możliwe jest oznaczenie końcowej daty przedłużenia. W innych wypadkach sąd orzeka o przedłużeniu czasu trwania obowiązku alimentacyjnego bez oznaczenia terminu końcowego. W razie ustania wyjątkowych okoliczności, które spowodowały przedłużenie, zobowiązany były małżonek będzie mógł – na podstawie art. 138 k.r.o. – żądać zmiany rozstrzygnięcia przez ograniczenie czasu trwania obowiązku alimentacyjnego.

Inną przyczyną wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego jest zawarcie nowego związku małżeńskiego przez małżonka, na rzecz którego alimenty są płacone.

Po drugie w przypadku, kiedy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozpadu pożycia małżeńskiego, alimentów może żądać małżonek niewinny. W tej sytuacji możemy mówić o rozszerzonym obowiązku alimentacyjnym. W przypadku tego obowiązku, alimenty mają zaspokoić usprawiedliwione potrzeby małżonka niewinnego.

Nie wymaga się, aby małżonek niewinny znajdował się w niedostatku. Wystarczy, aby rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Wykładnia przesłanki „istotnego pogorszenia sytuacji materialnej małżonka niewinnego” powinna polegać na porównywaniu każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, które by istniało, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie. Sąd, orzekając o zasądzeniu alimentów, porównuje sytuację materialną małżonka niewinnego z jego sytuacją sprzed orzeczenia rozwodu. Obowiązek alimentacyjny w tej sytuacji może trwać aż do śmierci. Jednak podobnie jak w pierwszym przypadku, kiedy żaden z małżonków nie został uznany za wyłącznie winnego rozpadu pożycia małżeńskiego, tak i w przypadku, gdy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego, przyczyną powodującą wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego jest zawarcie nowego małżeństwa przez małżonka, na rzecz którego alimenty są płacone.