exclusion

Przedsiębiorstwa, Instytucje 

Dyrektywa o sygnalistach – Czego dotyczy? Kto powinien ją stosować? Jakie będą sankcje za jej naruszenie?

 

Z dniem 16.12.2019 r. weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Dyrektywa ta jest potocznie nazywana dyrektywą o ochronie sygnalistów (ang. whistleblower).


Dyrektywa standaryzuje dla całej Unii Europejskiej zasady ochrony sygnalistów, w tym sygnalistów podatkowych. Przepisy dyrektywy określają jedynie minimalne ramy ochrony sygnalistów w państwach członkowskich. Implementacja i konkretyzacja przepisów dyrektywy, a zatem ustalenie zakresu praw i obowiązków pracodawcy, powinna nastąpić w drodze ustawy. Na dzień sporządzenia niniejszego artykułu projekt ustawy implementującej postanowienia dyrektywy znajduje się w wykazie prac legislacyjnych (numer UC101) - jest w trakcie opiniowania. W niniejszym artykule przybliżone zostaną regulacje zawarte w dyrektywie oraz w procedowanym w ramach rządowego procesu legislacyjnego projekcie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa.

Przedmiotem dyrektywy jest ochrona osób dokonujących zgłoszenia naruszenia prawa (tzw. sygnalistów). Dyrektywa wśród naruszeń objętych zakresem normowania wskazuje m.in. naruszenia w zakresie zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu; bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami; bezpieczeństwa transportu; ochrony środowiska; ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego; bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt; zdrowia publicznego; ochrony konsumentów; ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych. Tożsamy katalog naruszeń został wskazany w projekcie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa.

Dyrektywa ustanawia system ochrony sygnalistów i w tym zakresie nakłada obowiązki na Państwa członkowskie, a także w pewnym zakresie – na podmioty indywidualne. Na Państwa członkowskie zostały nałożone m.in. obowiązki ustanowienia zewnętrznych kanałów zgłoszeniowych, a także ustanowienia regulacji zapewniających stosowanie przepisów dyrektywy – w tym m.in. adekwatnego systemu sankcji.

Przepisy dyrektywy obowiązane są wdrożyć również podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym. W odniesieniu do podmiotu prywatnego dyrektywa przewiduje, że w zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów i procedur zgłoszeniowych obowiązek ten dotyczyć będzie co do zasady pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników. Nie oznacza to jednak, że podmioty zatrudniające poniżej 50 pracowników zwolnione są ze stosowania przepisów dyrektywy – nie mają one po prostu obowiązku stosowania szczególnych rozwiązań organizacyjnych. Z kolei w przypadku podmiotów publicznych dyrektywa nie przewiduje zwolnień z obowiązku ustanawiania wewnętrznych kanałów i procedur zgłoszeniowych. Oznacza to, że podmioty publiczne mają obowiązek utworzenia odpowiednich systemów i struktur ochrony bez względu na wielkość swojej organizacji. Co istotne – dyrektywa przewiduje, że Państwa członkowskie mogą nałożyć obowiązek ustanawiania wewnętrznych kanałów i procedur zgłoszeniowych również na pewne kategorie podmiotów zatrudniających mniej niż 50 pracowników (w procedowanym projekcie przewidziano jedynie możliwość, a nie obowiązek ustanowienia takich procedur przez podmioty prywatne zatrudniające poniżej 50 pracowników). Prawodawca europejski przewidział również możliwość zwolnienia przez Państwa członkowskie z obowiązku ustanawiania procedur i kanałów zgłoszeniowych gmin mających mniej niż 10 000 mieszkańców i podmiotów publicznych zatrudniających mniej niż 50 pracowników, jednak w projekcie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa nie przewidziano tego rodzaju wyłączeń.

Pracodawcy prywatni zatrudniający co najmniej 50 pracowników, a także podmioty publiczne bez względu na wielkość mają obowiązek ustanowienia odpowiednich kanałów i procedur zgłaszania naruszeń. Oznacza to dla takich podmiotów konieczność z jednej strony zorganizowania wewnętrznego systemu umożliwiającego dokonywanie zgłoszeń (np. wyodrębnienie odpowiedniej komórki organizacyjnej w swojej strukturze lub powierzenie tych obowiązków osobie trzeciej). Równocześnie podmioty te zobligowane będą do stworzenia wewnętrznych procedur (regulaminów) dla dokonywania zgłoszeń przez pracowników i inne uprawnione osoby i zapoznania tych osób z wprowadzanymi regulacjami. Podmioty zobowiązane do wprowadzenia wewnętrznych kanałów zgłoszeń obowiązane są również prowadzić stosowne rejestry zgłoszeń.

Dyrektywa zobowiązała Państwa członkowskie do wprowadzenia przepisów transponujących jej postanowienia do dnia 17 grudnia 2021 roku. Wyjątkiem są w tym zakresie regulacje dotyczące  wewnętrznych kanałów  i procedur zgłoszeniowych u pracodawców zatrudniających od 50 do 249 pracowników, które mają zostać wprowadzone do 17 grudnia 2023 roku. Polski ustawodawca dotychczas nie wywiązał się z obowiązku transponowania przepisów Dyrektywy do wewnętrznego porządku. Nie zmienia to jednak faktu, że od dnia 17 grudnia 2021 roku pracodawcy prywatni zatrudniający powyżej 249 pracowników, a także podmioty publiczne obowiązane są stosować przepisy dyrektywy, co z uwagi na brak przepisów krajowych może nasuwać pewne trudności.

Rodzaje środków ochrony i sankcje za naruszenie przepisów o ochronie sygnalistów mają zgodnie z przepisami Dyrektywy zostać określone w przepisach krajowych. Procedowany projekt ustawy transponującej przepisy Dyrektywy przewiduje szereg rozwiązań mających zapewnić ochronę sygnalistom tak na gruncie prawa cywilnego, prawa pracy, jak i sankcje prawnokarne, a nawet regulacje odnoszące się do procedury administracyjnej. 

Na płaszczyźnie prywatnoprawnej, analizując sankcje przewidziane w projekcie ustawy za naruszenie jej przepisów przykładowo należy wskazać na zakaz niekorzystnego traktowania pracownika dokonującego zgłoszenia. Przez niekorzystne traktowanie zgodnie z projektem uważane będzie np. wypowiedzenie umowy o pracę lub stosowanie środków dyscyplinarnych przez pracodawcę w odniesieniu do pracownika dokonującego zgłoszenia zgodnie z przepisami ustawy. Oznacza to, że w przypadku, gdy sąd ustali, że wypowiedzenie umowy o pracę było skutkiem dokonania zgłoszenia przez pracownika, będzie mógł uznać takie wypowiedzenie za bezskuteczne. Co ciekawe – podobny środek ochrony będzie stosowany w odniesieniu do osób, które współpracują z danym podmiotem w oparciu o umowy cywilnoprawne. Wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy zlecenia lub umowy o dzieło będące skutkiem dokonania zgłoszenia również będzie mogło zostać przez sąd uznane za bezskuteczne. Projekt ustawy przewiduje również uprawnienie do odszkodowania w przypadku dokonania wypowiedzenia lub rozwiązania umowy z pracownikiem z naruszeniem przepisów ustawy. Równocześnie projekt wskazuje na wyłączenie odpowiedzialności odszkodowawczej związanej z dokonaniem zgłoszenia (np. w przypadku roszczenia o ochronę dóbr osobistych).

Sankcje karne przewidziane zostały w projekcie ustawy za przestępstwa obejmujące m.in. za utrudnianie dokonania zgłoszenia, podejmowanie działań odwetowych wobec osoby dokonującej zgłoszenia czy naruszenie poufności osoby dokonującej zgłoszenia. Należy jednak zauważyć, że odpowiedzialności karnej za przestępstwo podlegać będzie również osoba, która dokonała zgłoszenia lub publicznego ujawnienia nieprawdziwych informacji. Z punktu widzenia pracodawców i podmiotów publicznych szczególnie istotne wydaje się jednak to, że – zgodnie z projektem – odpowiedzialności za przestępstwo podlegać będzie również osoba, która wbrew przepisom ustawy nie ustanowiła wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych albo ustanowiona procedura narusza przepisy ustawy.

Pamiętać należy jednak, że opisywane rozwiązania ustawowe stanowią obecnie jedynie projekt, który może podlegać jeszcze licznym zmianom w toku rządowego procesu legislacyjnego, a później również w trakcie prac parlamentarnych.


Data opracowania: 21.12.2021 r.

Kancelaria Prawna Gramatowscy oferuje kompleksowe doradztwo - zarówno dla podmiotów publicznych, jak i przedsiębiorców - we wdrażaniu przepisów dyrektywy o ochronie sygnalistów.

 

Jak możemy porozmawiać?

Jesteśmy dostępni nie tylko w biurach stacjonarnych. Bez wychodzenia z domu możesz już dziś porozmawiać z nami o swojej sprawie.

Zadzwoń lub napisz

Sekretariat

Skontaktuj się

+48 691 913 330

lub napisz kancelaria@gramatowscy.pl

Umów spotkanie

Wybierz odpowiedni dla Ciebie termin

Umów spotkanie

Porozmawiajmy,
teraz także online

Pomoc prawna także online!

Od wielu już lat naszym klientom oferujemy możliwość zdalnej współpracy, stosując nasze sprawdzone narzędzia, jakimi są e-Porada i e-Kancelaria. Czekamy na Państwa nie tylko w naszych oddziałach - zapraszamy również do skorzystania z wideorozmowy, porady prawnej online lub czatu.

Sopot

ul. Bitwy pod Płowcami 32/1

81-730 Sopot

Nawiguj z google

Zadzwoń

Gdańsk

al. Generała Józefa Hallera 169/15,

80-416 Gdańsk

Nawiguj z google

Zadzwoń

Starogard Gdański

ul. Rynek 21/2,

83-200 Starogard Gdański

Nawiguj z google

Zadzwoń

Gdynia

ul. Gniewska 24 A/10,

81-047 Gdynia

Nawiguj z google

Zadzwoń

Zadzwoń

Sekretariat

691 913 330

Jesteśmy dostępni
od poniedziałku do piątku
w godzinach 8:15-16:00

Wyślij e-mail

Sekretariat

kancelaria@gramatowscy.pl

Jesteśmy dostępni
od poniedziałku do piątku
w godzinach 8:15-16:00

Skorzystaj z wideochatu

Połącz się teraz online

Połącz wideo

Jesteśmy dostępni
od poniedziałku do piątku
w godzinach 8:15-16:00

Spotkajmy się

Wybierz odpowiedni dla Ciebie termin

Umów spotkanie

Spotkajmy się w wybranej siedzibie kancelarii,
aby omówić Twoją sprawę.